Czym jest Wikipedia?
Zanim jednak przejdę w swej pracy do analizy polskiej Wikipedii postaram się podsumować niektóre fakty o samej naturze Wikipedii, a także przedstawić nowe, wszystkie świadczące o niesamowitej wyjątkowości tej encyklopedii w porównaniu z innymi, "normalnymi" encyklopediami.
Wikipedia, podobnie jak Nupedia, pracuje na zasadach licencji GNU Free Documentation License, zwanej "wolna dokumentacja", lub inaczej "otwarta treść" (ang. Free documentation, Open documentation lub Open content). Pojęcie to określa jakikolwiek rodzaj pracy twórczej (np. teksty, obrazy, dźwięk, filmy) publikowany w formacie, który pozwala na dowolne kopiowanie (zarówno w celach niekomercyjnych jak i komercyjnych) oraz edytowanie danego dzieła. Otwarta treść to także informacja, która może być modyfikowana przez każdego. Nie istnieje żadna zamknięta grupa decydująca o zawartości, jak na przykład wydawca komercyjnych encyklopedii, lecz zmiany muszą być zaaprobowane przez wszystkie zainteresowane strony. Nie oznacza to też całkowitej swobody, jak to się ma w przypadku tzw. public domain, czyli własności ogółu, która zawiera teksty, zdjęcia, muzykę, dzieła sztuki, oprogramowanie itp., które na skutek decyzji twórcy, braku spadkobierców lub upływu odpowiedniego czasu stały się dostępne do dowolnych zastosowań bez konieczności uwzględniania praw autorskich. Na zasadach licencji Public Domain, w której brak jest jakichkolwiek praw (autorskich, do kopiowania itp.), każda rzecz nią objęta może być używana w jakikolwiek sposób. W Open Source/Open Documentation często są obecne ograniczenia typu konieczność podania pierwotnych autorów, zakaz "zamknięcia" dokumentacji itp.
Oto jeden z najistotniejszych fragmentów licencji GNU FDL: Licencjobiorca może kopiować i rozprowadzać Dokument komercyjnie lub niekomercyjnie, w dowolnej postaci, pod warunkiem zamieszczenia na każdej kopii Dokumentu treści Licencji, informacji o prawie autorskim oraz noty mówiącej, że do Dokumentu ma zastosowanie niniejsza Licencja, a także pod warunkiem nie umieszczania żadnych dodatkowych ograniczeń, które nie wynikają z Licencji. Licencjobiorca nie ma prawa używać żadnych technicznych metod pomiarowych utrudniających lub kontrolujących czytanie lub dalsze kopiowanie utworzonych i rozpowszechnianych przez siebie kopii. Może jednak pobierać opłaty za udostępnianie kopii.
Wikipedia jest pierwszym na świecie, i oczywiście najpopularniejszym, eksperymentem który łączy w sobie całkowitą swobodę edycji stron (Wiki), wolność (Licencja GNU Wolnej Dokumentacji i zawartość stricte encyklopedyczną. Co jeszcze sprawia, że Wikipedia jest tak wyjątkowa? Po pierwsze jest edytowalna - to znaczy, że każdy po wejściu na stronę Wikipedii może dowolnie modyfikować treść haseł, Internauta nie potrzebuje do tego żadnych uprawnień, jeśli chce, może pozostać anonimowy, nie potrzebuje również żadnego nowego oprogramowania (wystarczy przeglądarka internetowa). Do tego jest bardzo prosta w obsłudze - nie trzeba znać języka HTML, wystarczy kliknąć w link "edytuj" znajdujący się pod artykułem i pisać (lub kasować). Dzięki temu Wikipedię redagują setki lub nawet tysiące autorów, nie ma ograniczeń w ilości osób pracujących nad jednym tekstem. Sprzyja to współpracy - w wypadku typowych stron internetowych autorem jest zwykle jeden człowiek, jeśli jest ich więcej to zwykle ok. trzech-czterech. Wtedy również wszelkie konflikty edycyjne i kwestie dostępu do miejsca na serwerze muszą zostać rozstrzygnięte osobiście, podczas gdy w Wikipedii decyduje o tym oprogramowanie. Te wszystkie cechy sprawiają, że Wikipedia jest projektem demokratycznym - każdy musi się zgodzić na to, że jego tekst może zostać zmieniony przez każdego (w dobrej wierze), ale ma również absolutne prawo zmieniać teksty wpisane przez innych. Nikt nie może sobie rościć praw do danego tekstu - jest on własnością ogółu. Ze względu na udział tak wielkiej liczby osób w tworzeniu tej encyklopedii, Wikipedia jest niespotykanym do tej pory zbiorem wiedzy rodzaju ludzkiego, a przynajmniej do takiego aspiruje. Statystyki, które przytoczyłem w poprzednim rozdziale, świadczą o tym, że te aspiracje nie są bezpodstawne i już za kilka lat Wikipedia może stać się projektem, którego rozmiar przerośnie oczekiwania nawet największych jego entuzjastów. Kolejną rewolucyjną wręcz cechą Wikipedii jest to, że, korzystając z dobrodziejstw ultraszybkiej globalnej komunikacji, jaką umożliwia Internet, encyklopedia ta jest bardzo aktualna - hasła w niej mogą zostać zaktualizowane lub dodane nawet w chwilę po wydarzeniu. To znacznie zmienia charakter encyklopedii, która przestaje być jedynie zbiorem historycznych wydarzeń, ale zaczyna śledzić bieg historii, na bieżąco monitorując i odzwierciedlając najważniejsze wydarzenia. W tym względzie encyklopedia zaczyna upodabniać się do prasy, choć oczywiście wciąż dużo więcej ją od niej dzieli niż łączy.
Jimbo Wales, jeden z twórców Wikipedii w swojej "starożytnej wypowiedzi na temat misji" Wikipedii (ancient mission statement) napisał: "Sukces Wikipedii na dzień dzisiejszy jest w 100% zasługą naszej otwartej społeczności. Ta społeczność będzie dalej żyła i oddychała i rosła jedynie tak długo, jak ci z nas, którzy w niej uczestniczą będą dalej Robić Słuszną Rzecz. Robienie Słusznej Rzeczy przybiera wiele form, ale chyba najbardziej fundamentalną jest zachowanie naszej wspólnej wizji NPOV oraz "kultury przemyślanej, dyplomatycznej szczerości" (culture of thoughtful diplomatic honesty)."
Przyjrzyjmy się bliżej tym dwóm zasadom, które poruszył Wales, które to zasady są wg niego warunkiem dalszej egzystencji i rozwoju Wikipedii. Pierwszą jest NPOV, czyli Neutralny Punkt Widzenia (Neutral Point of View). Jest to nadrzędna zasada, którą kierować powinni się wszyscy autorzy decydujący się na jakąkolwiek zmianę lub stworzenie hasła na Wikipedii. Najbardziej lapidarne ujęcie zasady Neutralnego Punktu Widzenia obowiązującego w Wikipedii to: bezstronne prezentowanie różnych poglądów bez wskazywania na to, który jest słuszny. Wikipedia jest encyklopedią, czyli kompilacją ludzkiej wiedzy, a ludzie, szczególnie jeśli wychowują się w odmiennych środowiskach lub kulturach, często różnią się w swoich poglądach na świat. Naturalne jest więc, że nie wszyscy będą się zgadzać we wszystkich wypadkach.
W tej sytuacji Wikipedia radzi: "Możemy więc zaadoptować "luźniejsze" znaczenie "ludzkiej wiedzy", według którego szerokie spektrum sprzecznych teorii tworzy to, co nazywamy "ludzką wiedzą". Dlatego powinniśmy, zarówno indywidualnie, jak i zbiorowo, czynić wysiłki, by przedstawiać te sprzeczne teorie rzetelnie, bez prób obrony któregokolwiek z nich." Technikami, które mają pomóc w zachowaniu zasady NPOV jest m.in. obowiązek rzetelnego przedstawienia wszystkich znanych punktów widzenia w danej sprawie, wraz z wszystkimi znanymi argumentami za i przeciw każdemu stanowisku. Ważne jest również, aby "wszystkie te stanowiska były przedstawione tym samym, neutralnym językiem, w którym należy unikać przymiotników wartościujących, z których można by "między wierszami" wyczytać, które stanowisko jest właściwe." Alternatywnym sposobem redagowania haseł jest pisanie "swojej" wersji przez kilka osób (minimum dwie) bez ingerowania w część innej osoby. Artykuł taki nie może być zakończony pointą wskazującą na to, która ze stron ma rację. Jeśli jednak dana osoba pisze artykuł sama, co zdarza się najczęściej, musi również pamiętać o poglądach innych stron (nazywa się to "pisaniem z punktu widzenia naszego oponenta"). Dotyczy to w szczególności haseł kontrowersyjnych politycznie lub ideologicznie. Ci, którzy redagując takie hasło (np. "George Bush", "aborcja") stoją uparcie po stronie własnych poglądów, i nie dbają o to, aby inne punkty widzenia były uczciwie prezentowane, nie działają zgodnie z zasadami neutralnego punktu widzenia.
Stopień, do jakiego udaje się osiągnąć ten idealistyczny cel jest tematem na osobną pracę badawczą, dla mojej pracy ważny jest sam fakt, iż taki idealistyczny cel przyświeca osobom związanym z Wikipedią. Nie będzie to bez znaczenia przy próbie analizy motywacji tychże osób do pracy na rzecz Wolnej Encyklopedii, a także przy analizie społeczności, jaką jest Wikipedia. Drugi niezwykle ważny temat to zasady postępowania z nowicjuszami. Zajmę się nim w rozdziale 6 poświęconym społeczności Wikipedii.
komentarze
Copyright © 2008-2010 EPrace oraz autorzy prac.